“Эзэндээ ээлтэй, урт настай бүтээл урлахыг хичээдэг”

Д.Пүрэвсүрэнгийн  уран дархны үйлд шамдсан түүх бас их сонирхолтой.  Тэрээр өөрийн авьяас, чадвараа алх дөштэй анх нөхөрлүүлсэн багштайгаа холбож ярих нь шавийн эрдэм багшаас эхтэй гэдгийг илтгэх мэт. Багш нь түүнд хүнтэй хөөрөг зөрүүлж мэндлэхээс эхлээд уран дархны дэг жаяг, монгол ёс уламжлал, өв соёлоос үнэлж баршгүй ихийг  зааж сургажээ.  Багшийнхаа энэ эрдмийг тэрээр одоо ч ажил, амьдралдаа эрхэмлэн дээдэлж, дагаж явдагаа хэлэв. Мөн үр хүүхэд, шавь нартаа хэлж зааж сургаж  явдаг гэж байв. Уран дархчуудын урлахуйн ухаанд түүнийг  Монгол Улсын начин,  улсын алдарт уяач Г.Ганхүү багш хөтөлж,  гарыг нь ганзаганд, хөлийг нь дөрөөнд хүргэжээ. Тэрээр "Би 16 настайдаа багшдаа анх шавь орж,  урлаж бүтээхийн их үйлд шамдсан билээ. Багш маань их уран хүн. Монгол соёлоос гурван сайхан өв тээж яваа хүн. Анх багштайгаа уулзаж байхад монгол бөхийн хүндлэл, ёс жудаг, эрэмбэ сайхан санагддаг байлаа. Энэ хүний шавь болж, эрдэм мэдлэгээс нь сурч авсандаа бахархдаг. Монгол дархны урлахуйн үйл сонирхолтой, сайхан.  Мэргэжлийн дархчууд шавь сургалтаар хойч үеэ бэлтгэж ирсэн. Багш бидэнд "Хүнд нүнжигтэй сайхан зүйл урлаж өгч бай” гэж ямагт захина. Тэр хэрээр бидэнд уран дархны өв соёл, ёс жудаг, дэг жаягаас зааж сургасан. Би дархны урлалд шимтэж,  хөдөлмөрийн амт шимийг тэр л үеэс мэдэрсэн болохоор хүүхэд насаа дурсах дуртай. Багш маань "Манай шавиар хийлгэх зүйл байвал хийлгээрэй” гээд "Урт цагаан”-ы дархчуудад хэлнэ. Дархчууд ч "Алив Пүүжээ үүнийг ингэж хийгээрэй, тэрийг тэгж давтаарай” гэнэ. Тэр хэрээр ажлын ачаалал дааж, олны үгэнд урамшиж, юм хийж бүтээх их хүсэлд хөтлөгддөг байлаа. Өдгөө багшийнхаа зааж, сургасан бүхнээр л монгол дархчуудын эгнээнд монгол өв соёлоо хүндэтгэн дээдэлж явна даа.  Дархан хүний ур хийцийг олон зүйлээс харж шинждэг. Тэр дундаа мөнгөн эдлэл яаж давтахаас нь эхэлж шинжинэ. Би багшийнхаа дэргэд аяганы мөнгөн дотор гурван жил давтсан” хэмээв.

 

НУТГИЙН ЗОН ОЛОН МИНИЙ ӨВӨӨГ "ГАНГАН ЛХАГВАСҮРЭН” ГЭДЭГ БАЙВ

 

Удам дамжсан уран дархчуудын авьяас билгийг өвөлж төрнө гэдэг ховорхон боломж.  Тиймээс "Уран Пүүжээ”-гийн  дархан удмын талаар асуувал "Миний өвөө нутаг хошуундаа алдартай, уран хүн байсан. Нутгийн зон олон өвөөг минь "Ганган Лхагвасүрэн” гэж ихэд хүндэлнэ. Эрдэм номтой, цэвэрч нямбай хүн байсан. Өвөө, аавын минь эдэлж хэрэглэж ирсэн хөөрөг одоо надад байдаг. Аав минь Архангай аймгийн Эрдэнэмандал сумын Л.Дашвандан гэж хүн байв.  Мөн л эд мэддэг, бурхан ухаантай хүн байсан. Эдийн соёлтой, аливаад хариуцлагатай ханддаг. Ямар ч ажлын  эв дүйг олоод хийчихдэг байсан. Аавын минь 1-10 дугаар анги хүртлээ бичсэн дэвтэр одоо ч надад хадгалаастай байдаг. Уран гоё бичдэг, нягт нямбай хүн байлаа. Ажилч хичээнгүй  хүн болохоор бидний хийсэн зүйлийг хараад их голдог, дотроос минь их хурцалж өгдөг байлаа. Миний ээжийг Ч.Тогоохүү гэдэг. Монголын сор болсон уран дархчуудын дунд гоёл чимэглэгчээр олон жил ажилласан. Хүүхэд байхдаа ээжийнхээ ажил дээр очоод урчуудын хийж байгаа бүтээлийг  хараад их бахархдаг байлаа. Тэндээс л  гоё сайхныг олж хараад ялгах нүдний уртай болсон доо” хэмээн сонирхолтой түүх хүүрнэх аж.

Л.Дашвандан гуайнх таван хүүхэдтэй.  Дөрвөн хүү, нэг охинтой. Уран Пүүжээ хоёр дахь хүү нь хэмээсэн. "Гарын таван хуруу” шиг тэрсхэн өссөн хүүхдүүдийнх нь өдгөө гурав нь уран дархчуудын эгнээнд гар нийлэн ажиллаж, амьдарч явна. Тэрээр өөрийн ах Д.Намнансүрэн, дүү Д.Баатарсүрэн нарын хамт уран дархны  үйлд шамдсан цагаасаа  үнэт эдлэл урлахуйн урлалд өөрийн гэсэн орон зайг бүрдүүлж яваа аж. Дархан Пүүжээ"Бид уран дархны урлалд олон жил сэтгэл зүрх, оюун ухаанаа дайчлан яваа. Шинэ бүтээлийн санаа төрвөл  ах дүүс гэлтгүй уран дархан нөхөдтэйгөө зөвлөлдөж, бусдаасаа бас суралцсаар л яваа хэмээн даруухан өгүүлнэ.

"Уран Пүүжээ”-гийн дүү Д.Баатарсүрэн мөнгөн аяга, эмээл хазаар урла­даг аж. "Хөөрөг” дэл­гүүрт байгаа бага, дунд, их гарын мөнгөн аягануудыг бүгдийг нь урласан гэж байв. Харин ах Д.Намнансүрэн нь хөө­рөгний толгой, нуух, хал­бага, ээмэг, бөгж, дээлийн товч урладаг ажээ.

 

БИ УРАН БҮТЭЭЛИЙНХЭЭ АЧААР ОЛОНТОЙ ЯВДАГ

Дархан залуугийн ярианд  багшаараа бахархах сэтгэл үе үе төрнө. Тиймээс багшийнх нь авьяас билэг,  ухааны урыг шингээсэн ямар бүтээл байдгийг сонирхсон юм. Тэрээр "Эрийн гурван наадмын өв соёлыг тээж яваа бөх, уяач, сурын харваачдын малгайн титэм, бүсэн дэх чимэг зүүсгэлийг багш минь анх санаачилж урласан. Би Монгол Улсын аваргын малгайн титэмийг урлаж байлаа. Цагийг эзэлсэн наадмаар зүлэг ногоон дэвжээн дээр барилдаж байгаа алдар цуутай аваргуудын  малгайг хараад багш­тайгаа урласан юм шүү дээ” хэмээн сэтгэлдээ  баярлаж, бахдаж суудаг. Уран бүтээлийнхээ ачаар улс төр, урлаг соёл, спортын салбараас олон сайхан найз нөхөдтэй бол­сон. Нутгаас минь  төр­­с­өн алдартай сай­хан бөхчүүд бий. Тухайлбал, улсын гарьд Д.Рагчаа, улсын арслан Ч.Санжаадамба, нартай уулзаж урландаа сайхан яриа өрнүүлэх дуртай. Бөхчүүдэд ахмад цолтой бөхөө хүндэлдэг сайхан эрэмбэ бий. Г.Ганхүү багштай уулзахаар О.Балжинням аварга ирэхэд "Сайн байна уу аварга аа, дээшээ морил” гээд хүндэтгэж угтана. Ярилцаж суухдаа цолны эрэмбээр сууна. Гарч орохдоо зөвшөөрөл авна. Ийм сайхан хүнд­лэл, бахархал зөвхөн монгол­чуу­­дад л бий” хэмээн ярина.

 

ХӨӨРӨГ УРЛАХДАА БАГШДАА УРЛАЖ БАЙНА ГЭЖ БОДОЖ ХИЙДЭГ

 

Монголчууд бид мэндлэх хүндлэх ёс гээд баялаг уламжлалтай ард түмэн. Тиймээс эрхэм зоч­ноосоо уран дарх­чуудын амьдралд баримт­л­ах ёс дэгийн талаар асуулаа.

-Уран бүтээлч хүний эрхэмлэх зүйл бол чин сэтгэлээсээ бүтээл урлах. Өндөр гэгээн Занабазар бүтээлээ урлахдаа бясалгал хийж, өдөр, сарын сайныг сонгодог байсан гэдэг. Дархчууд өөр, өөрийн гэсэн өвөрмөц урлалтай. Би хөөрөг урлаж байхдаа багшдаа  урлаж байна гэж бодож, сэтгэлээ шингээн байж бүтээлээ урладаг. Хэн нэгэн хүн  аав, ээжийнхээ үнэт эдлэлийг бариад ирвэл  хүссэн загвар хийцээр нь сэтгэлд нь хүртэл урлаж өгөх юмсан гэж хичээдэг. Ер нь бол эзэн нь бахархаж хэрэглэх сайхан үнэ цэнэтэй бүтээл урлах нь дархан хүний гол зорилго байдаг. Хүний сэтгэлд хүрсэн бүтээл урлахад онгод төрж, хийморь сэргэдэг” гэв.

 

ОРЧИН ЦАГТ МОНГОЛ УЛАМЖЛАЛАА АВЧ ҮЛДЭХ ХЭРЭГТЭЙ

 

Тэрээр монгол дархчуудын бүтээл,  уламжлалт ёс дэгийг гайхалтай сайхнаар ярьж, бахархах хэрнээ өөрийгөө дөвийлгөх дургүй, хийсэн бүтээснээ тоочих дургүй юм. Д.Пүрэвсүрэн  монгол  дархчуудынхаа ховор сайхан бүтээлийг  дэлхийд таниулан сурталчлах хэтийн зорилго өвөртөлж явдаг хүн. Учир нь тэрээр уран дархчуудын "Түмэн эрдэнэс” холбооны тэргүүн.  Тус холбоо байгуулагдаад өдгөө 11 жил болж байгаа  аж. Монголын дархчуудыг нэгтгэдэг энэ холбоонд 50 гаруй үйлдвэрлэл бий гэнэ. Холбооны тэргүүний хувьд  "Бид одоо яах ёстой вэ, цаашид юу урлаж бүтээх вэ, бидний давуу тал, сул тал юу билээ” гээд бодох, судалгаа хийх зүйл цөөнгүй байдаг аж.  Бидэнд олон давуу тал бий. Дэлхийн брэнд болох бүтээлүүд монгол дархнаас төрж байна. Гэтэл бидэнд үнэт эдлэлийн зах зээл хангалттай байгаа ч үйлдвэрлэл явуулах боломж хомсхон байна.  Монгол дархчуудын ажиллаж буй орчин нөхцөл тааруухан байна.  Тиймээс урчууддаа зориулж "Монгол урлан” төв нээхээр санаач­лаад барилга барихаар хөөцөлдөж байгаа. Гэсэн ч газрын асуудал  нь шийдэж өгөхгүй удаж байна. "Түмэн Эрдэнэс” холбоо, монгол дархчуудын маань бодож, зорьж яваа нэг зүйл бол ирэх зун монгол туургатаны дунд гар урлалын үзэсгэлэн нээх хүсэл, зорилготой явна. Энэ санаагаа цаасан дээр сийрүүлж, албан бичгээ холбогдох газарт нь хүргүүлсэн” гэж байв.

Уран дархчуудын ур хийц, ховор бүтээлд анхаарал хандуулаад, ярианыхаа төгсгөлд түүний  хувийн амьдрал руу цухасхан өнгийв. Эрхэм дарханых дөрвөн хүүхэдтэй ажээ. Том нь оюутан. Дараагийн гурав нь ЕБС-д сурч байгаа гэж байв. Эхнэр нь арын сайхан хангай нутгаар овоглосон Б.Гэрэлчимэг гэж бүсгүй бий. Одоогоор бүл нэмэх гээд гэртээ байгаа гэж байв.

Ярилцлагынхаа төгсгөлд тэрээр монгол түмэндээ, дархчууддаа зориу­лан сар шинийн мэндчилгээ дэвшүүлсэн юм. Тэрээр "Бахархалтай сайхан баяр ирж байна. Монгол түмэндээ ирж буй шороон нохой жилдээ эв нэгдэлтэй, эрүүл энх байхыг хүсэн ерөөж байна. Бие биенээ хүндэтгэн дээ­дэлж байгаасай. Монгол­чууд бид аж төрөх, айл гэрийн ёсны баялаг сайхан уламжлалтай билээ. Сар шинийн баяр шигээ ахмад буурлуудаа цаг ямагт хүндэтгэн дээдэл­­дэг, хайрладаг байгаасай.

Мөн монгол дархчуудын маань үйл нь уран, хараа нь хурц, алх дөш нь мөнхөд дуутай байхын билэгтэй сайхан ерөөлийг өргөе. Ирж буй шороон нохой жилдээ монгол дархчууд маань эв нэгдэл, монгол өв соёлоо эрхэмлэн дээдэлж, санаа зорилго нэгтэй ажиллах байх. Багш шавийн барилдлагыг батжуулж, шавь сургалтыг хөгжүүлэх, багш шавь хоёр бие биенээ хүндэтгэн дээдэлсэн сайхан жил байгаасай. Айл бүрийн, хүн бүрийн хийморь золбоо нь дээшээ байх болтугай гэсэн ерөөлийг чин сэтгэлээсээ өргөж байна”  гэв.

Эх сурвалж: "Зууны мэдээ” сонин

Сэтгэгдэл:

Сэтгэгдэл нэмэх