С.УЯНГА
МАХН-ын ээлжит II Их чуулган өнгөрсөн долоо хоногийн баасан, бямба гаригт үргэлжиллээ. Их чуулганд 21 аймаг, 330 сум, есөн дүүрэг, хорооны намын анхан шатны нэгжээс 1044 төлөөлөгч оролцож үгээ хэлж, үзэл бодлоо илэрхийлэв. Тэр хэрээрээ намын эгэл жирийн гишүүдийнхээ талархал, санал шүүмжлэлийг хүлээн авсан ажил хэрэгч, үр дүнтэй чуулган боллоо гэдгийг төлөөлөгчид онцолж байлаа.
Эхний өдөр чуулганы төлөөлөгчид Жанжин Д.Сүхбаатарын хөшөөнд цэцэг өргөж Эзэн Чингис хааны хөшөөнд хүндэтгэл үзүүлснээр Их чуулган албан ёсоор нээлтээ хийж 1044 төлөөлөгчөөр хоёр өдрийн турш мөрийн хөтөлбөр, намын дүрмийн өөрчлөлт, шинэ Дээд Үндсэн хуулийн төсөл зэрэг намын бодлогын хэмжээний баримт бичгүүдийг хэлэлцсэн юм. Түүнчлэн намын даргаа сонгож, Монгол Улсын хөгжлийн гарцыг эрэлхийлсэн цөөнгүй илтгэлүүдийг намын залуучууд тавьсан юм. МАХН-ын Гүйцэтгэх товчоо, Бага чуулган, Хяналт, ёс зүйн хороо, Гүйцэтгэх товчооны тайланг тавьсан юм.
УЛС ТӨРИЙН НАМУУД ИЛГЭЭЛТ ИРҮҮЛЭВ
Чуулганд оролцогчдод амжилт хүсч улс төрийн намуудаас илгээлт ирүүллээ. Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүхийн илгээлтийг МАН-ын Намын байгуулалтын газрын дарга Б.Баярбаатар сонордуулсан бол АН-ын дарга С.Эрдэнийн мэндчилгээг тус намын Намын байгуулалтын газрын дарга Уртнасан гардуулав. Мөн МҮАН-ын дарга Б.Цогтгэрэл, ИЗНН-ын дарга Ц.Ганхуяг, Монголын Ногоон нам, Либерал намаас баяр хүргэсэн юм.
МАН-ын дарга У.Хүрэлсүхийн илгээлтэд "Монгол орны 21 аймаг 330 сум нийслэлийн есөн дүүргийн МАХН-ын гишүүдийн төлөөлөл болон тус чуулганд оролцож байгаа төлөөлөгч та бүхэнд мэндчилгээ дэвшүүлж байгааг хүлээн авна уу. Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж буй нийт улс төрийн намуудын эрхэм зорилго нь Монгол Улсын улс төр, нийгэм, эдийн засгийн байдал хүнд байгаа хэдий ч улс орны эрх ашгийн төлөө зөв шийдэл, оновчтой гарцыг хамтдаа эрэлхийлэн хэрэгжүүлэх нь үр дүнтэй гэж бид үзнэ. МАХН-ын ээлжит II Их чуулганаас гарах шийдвэрүүд нь Монголын ард түмний сайн сайхны төлөө байна гэдэгт бүрэн итгэлтэй байна. Их чуулганд амжилт хүсье” гэжээ. Харин АН-ын дарга С.Эрдэнийн илгээлтэд "Монгол Улсын тусгаар тогтнол, Үндэсний эрх ашиг, Үндсэн хуульт ардчиллаа хамгаалан бэхжүүлж хувь хүний эрх чөлөө, хуулийн засаглал, чөлөөт зах зээл, иргэний нийгмийн зарчимд суурилсан тогтвортой хөгжлийн төлөө зорилго бүхий Ардчилсан намын гишүүд, дэмжигчдийнхээ нэрийн өмнөөс МАХН-ын II Их чуулганы төлөөлөгчдөд мэндчилгээ дэвшүүлье. Та бүхэн өнөөгийн УИХ, Засгийн газрын хэт олонхийн хяналтгүй засаглалын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, иргэдийнхээ эрх ашгийг хамгаалах, байгалийн баялгийн өгөөжийг нийт иргэдэд хүргэх талаар бидэнтэй хамтран ажиллаж байгаад талархал дэвшүүлье. Хүн бүр хүсэл мөрөөдөлтэй, өрх бүр аз жаргалтай амьдрах хөгжлийн боломжийг дэмжсэн, иргэд нь эрх чөлөөтэй, эрх тэгш хариуцлагатай ардчилсан Монгол Улсыг хөгжүүлэхийн төлөө хамтран ажиллацгаая” хэмээжээ.
Н.Энхбаяр: ХӨГЖЛИЙН ГАРЦААР ШИНЭ ДЭЭД ҮНДСЭН ХУУЛИЙГ ДЭВШҮҮЛЖ БАЙНА
Үргэлжлүүлэн МАХН-ын дарга, Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр Монгол Улсын хөгжлийн гарц, өнгөрсөн, одоо ирээдүй сэдвээр илтгэл тавьсан юм. Илтгэлд "Бид түүхээ ярьж алдсан оносоноо цэгнэж, өнөөдрөө дүгнэж ирээдүйгээ төсөөлөх гэж бид цугларсан. Монгол шинэ Үндсэн хуультай болсноор тэр үеийн хамгийн хөгжилтэй орнуудын тогтолцоо руу маш богино хугацаанд хувьсгалын аргаар шилжсэн юм. Энэ түүхийг та бидний өвөг дээдэс эр зориг гаргаж бүтээсэн. Тэднийхээ эр зоригийг бид өөрсдийнхөө эр зоригтой нэгтгэж өдөөж өнөөдрийн шинэ Үндсэн хуулийн хувьсгалыг хийх ёстой. Хувьсгалт өөрчлөлтүүдийн дараа тусгаар тогтнолоо бэхжүүлэх их үйл хэрэг өрнөсөн. Монголын ард түмэн өөрийнхөө хүслээр улс орноо удирдах ёстой. Үүнд ямар ч албан тушаалтан, байгууллага саад болж болохгүй. Гадаадын ямар ч байгууллага улс орон саад болж чадахгүй гэдгийг 1945 оны ард нийтийн санал асуулга бидэнд харуулсан.
Улс эх орныхоо хөгжил зөв зүйлийн төлөө хамтран ажиллахыг бусад намуудад хандаж хэлмээр байна. Үзэл баримтлалгүй намууд хамтрахаар МАНАН үүсдэг. МАНАН Оюутолгойн гэрээг ашиггүй байхаар байгуулж, Тавантолгой, Эрдэнэтийн 49 хувийн луйврыг хийдэг. Одоог хүртэл МАНАН бүлэглэл Эрдэнэтийн 49 хувийг эргүүлж авах гээд монгол улсаа олон улсын шүүхэд өгчихсөн зүтгээд явж байна. Гэхдээ бид үүнийг засна. Засахын тулд өнөөдөр энд цуглараад байна. МАНАН-ын үед хараат шүүх бий болсон. МАНАН-ын үед их хэмжээний өр бий шинээр үүссэн. 11 тэрбум ам.долларын их өрийг тэглээд, одоо л нэг өргүй боллоо гэж бодож байтал МАНАН-ынхан гарч ирээд бидний өрийг нэмсэн. Тиймээс бид энэ их өрнөөс салахын тулд, нэмж өр тавиулахгүйн тулд МАНАН-д боломж олгохгүй байх ёстой. Үүнийг бүгдээрээ, ард түмнээрээ шийдэх ёстой. МАНАН бий болсон энэ цаг үед хээл хахууль, хүнд суртал хэрээс хэтэрлээ. Ийм байдлаар Монгол улс цаашид хөгжихгүй. Албан тушаалтнуудын нэг гарт бичиг, лиценз, зөвшөөрөл, нөгөө гарт нь багц, багц мөнгө атгаастай байна. Үүнийг засаж залруулах цаг нь болсон. Юуны түрүүнд намууд өөрийн тодорхой үзэл санаа, үнэт зүйлтэй болох ёстой. Ингэж зүтгэсэн хэдий ч МАНАН биднийг сонгуульд луйвардчихсан. МАХН бол үзэл баримтлалтай, бүтэн нэртэй нам юм. Хувьсгалт гэж зоригтой байх, ирээдүй рүүгээ тэмүүлэхийн нэр. Монголд хувьсгалт нам хэрэгтэй, хувьсгалт өөрчлөлт хэрэгтэй гэж бид өнөөдөр ард түмэндээ хэлж байна. Гэхдээ хувьсгал хийхдээ Үндсэн хуулийн хувьсгал хийцгээе. Сонгогчид мөнгөнд хууртахаа больж, эрх ашгаа мэддэг, үр хүүхдээ боддог болсон байна. Бид Шинэ дээд Үндсэн хууль бол Монголын тулгамдсан асуудлаас гарах хамгийн зөв хувьсгалт арга гэж үзэж байна. Шинэ дээд үндсэн хуулийн гол утга агуулга бол монгол хүн төр засгийн хамгаалалтад байна, монгол хүн монголын хамгийн том баялаг байна гэсэн зарчим юм. Үүнийг яаж хэрэгжүүлэх вэ. Ард түмэнд төр засгийн эрхийг бүрэн шилжүүлэх ёстой. Төр засгийн бүрэн эрхийн эх сурвалж нь ард түмэн мөн. Монголын ард түмэн Монголын хаан. Үүнийг би өнөөдөр зоригтойгоор зарлаж байна” гэдгийг дурдлаа.
МАХН-ЫН МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРИЙГ БАТАЛЖ, ГИШҮҮДИЙН САХИЛГА, ХАРИУЦЛАГЫГ ЧАНГАТГАХААР БОЛОВ
Их чуулганы эхний өдөр МАХН-ын Мөрийн хөтөлбөр, Намын дүрмийн төслийг хэлэлцэж 1044 хүн саналаа нэгтгэж баталсан юм. Чуулганд мөрийн хөтөлбөрийн төслийг намын дэд дарга С.Ганбаатар танилцуулсан юм. Тэрээр "Юуны түрүүнд байгалийн баялгийг ард түмний өмчлөлд хадгалан ашиглах эх оронч үзэл, БНМУ-ын шинэ Дээд Үндсэн хуулийн төсөл нь МАХН-ын мөрийн хөтөлбөрийн үндэс суурь. МАХН ард түмнийхээ дэмжлэгтэйгээр шударга сонгуульд өрсөлдөн төр, засгийн эрх мэдлийг авч, богино хугацаанд ядуурлыг арилган, дунд ба урт хугацааны оновчтой бодлогыг хэрэгжүүлснээр чинээлэг дундаж давхаргыг бий болгон бэхжүүлж, Монгол Улсыг хүний хөгжил, амьжиргааны төвшин, шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлөөр дэлхийн эхний 30 улс орны тоонд багтах улс болгоно. Мэргэжилтэй буюу дээд боловсролтой хүн сард таван сая төгрөг, тусгай мэдлэг шаардагддаггүй ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаа хүн сард 2,5 сая төгрөгийн цалинтай байна.
Ахмадууддаа сард 1.5 сая төгрөгийн тэтгэвэр олгож, ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж нь эрүүл мэндийн болон бусад шалтгаанаар хязгаарлагдсан хүмүүст баталгаатай орлого буюу сард нэг сая төгрөгөөс багагүй хэмжээнд тэтгэмж олгодог болно. Төр засгаас улс орны хөгжлийг эрчимжүүлэхийн тулд хотын хөгжилд онцгой анхаарч, хүн ардаа тав тухтай орчинд ажил хөдөлмөр эрхлэн амгалан тайван амьдрахад туслах зорилготой "Жаргалын найман хот” хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлэхдээ төрийн мэдлийн орон сууц барьж, улмаар өрх бүр төрийн өмчийн орон сууцанд амьдрах боломжийг хангана. Залуучууд, шинээр бизнес эрхлэх хүсэлтэй иргэдэд гарааны хүүгүй зээл, татваргүй тогтолцоог бий болгон дэмжиж, зээлээ төлөгч иргэнээс барьцаа хөрөнгө шаардахгүй зээл олгодог зарчмыг нэвтрүүлнэ. Мөрийн хөтөлбөр хэрэгжих баталгаа нь стратегийн ач холбогдолтой томоохон ордуудыг ашиглахдаа зөвхөн монголын ард түмний дундын өмч болгон түүний нийтлэг эрх ашгийг хангах зорилгод нийцүүлнэ” гэдгийг илтгэлд дурдлаа.
Харин намын гишүүдийн сахилга хариуцлагыг чангатгах заалтыг дүрэмд оруулж өгөх саналыг төлөөлөгчид гаргасан юм. Тиймээс дүрмийн заалтыг зөрчиж бүх шатны сонгуульд нам, намаас нэр дэвшигчийг дэмжин ажиллаагүй, эсрэг ажилласан, бусад нам, намын нэр дэвшигчийг үйлдэл, эс үйлдлээрээ дэмжсэн бол намын гишүүнээс хасагдсанд тооцно. Намын өмч, намын нэр, хэвлэмэл хуудас, бэлгэдэл, тамга тэмдэгийг хууль бусаар, эсхүл намын эрх ашиг сонирхлын эсрэг эрх мэдлээ хэтрүүлэн, дур мэдэн ашигласан бол намын гишүүнээс хасагдсанд тооцно гэж заажээ.
Э.Эрдэнэжамъян: 21 АЙМАГ, ДҮҮРГҮҮДЭЭС НАМЫН ДАРГАД НЭР ДЭВШҮҮЛСЭН
МАХН-ын II Их чуулганаар намын даргыг сонгох санал хураалт 1044 төлөөлөгчийн дунд явуулж, МАХН-ын дарга, Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр хоёр дахь удаагаа улиран сонгогдлоо. Мөн МАХН-ын Хяналт, ёс зүйн хороо, Бага чуулганы гишүүдийг сонгосон юм. Энэ талаар тус намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Э.Эрдэнэжамъян "Намын анхан бүх байгууллагуудаас намын даргад хэнийг нэр дэвшүүлэх вэ гэсэн саналыг сар гаруйн хугацаанд авсан. 21 аймаг есөн дүүргээс бүгдээс нь санал ирсэн. Ингээд Н.Энхбаяр даргыг нэр дэвшүүлсэн. Заалнаас нэр дэвших боломжтой. Хурлын тэргүүлэгчдийн зүгээс заалнаас нэр дэвшүүлэх, өөрөө нэр дэвших хүн байгаа эсэхийг асуусан ч санал гарсангүй. Тиймээс нийтлэг баримталдаг зарчмын дагуу илээр санал хурааж болдог. Улс төрийн намын тухай хуульд гурван тохиолдолд заавал нууцаар санал хураахыг заасан байдаг. Бага чуулган буюу гүйцэтгэх байгууллагуудыг сонгох, УИХ, Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшүүлж байгаа бол заавал нууцаар санал хураана гэсэн байдаг. Орон нутгийн төлөөллийн байгууллагыг сонгохдоо нууцаар хураадаг. Намын дарга болон бусад албан тушаалд нууцаар санал хураах шаардлагагүй гэж үздэг. Хуралдаан даргалагчийн зүгээс дэмжиж, татгалзаж, түдгэлзэж байгаа саналыг асуудаг. Ингээд гишүүдийн 100 хувийн саналаар Н.Энхбаярыг намын даргаар сонголоо. Намын дүрэмд намын даргыг гурван удаа сонгогдоно болно гэж заасан байдаг” гэсэн мэдээллийг өгөв.
ИХ ЧУУЛГАНААС АРД ТҮМЭНД ХАНДАЖ УРИАЛГА ГАРГАВ
Их чуулганы хоёр дахь өдөр дундаж давхарга, Жаргалын найман хот, Монголын залуучуудад шинэ боломж, эрин үеийг авчирна сэдвээр МАХН-ын залуучууд илтгэл тавьсан юм. Үүний дараа БНМУ-ын Шинэ Дээд Үндсэн хууль сэдвийн хүрээнд БНМУ-ын бүрэн эрхт байдал, БНМУ-ын хүний болон иргэний эрх, эрх чөлөө, үүрэг, баталгаа, БНМУ-ын төрийн байгуулал, БНМУ-ын засаг захиргааны удирдлага сэдвээр салбар илтгэлүүдийг хэлэлцүүллээ. Ингэснээр Их чуулганы төлөөлөгчдөөр Шинэ Дээд Үндсэн хуулийн төслийг сайшаан дэмжих тогтоолыг баталж, МАХН-ын II их чуулганаас нийт ард түмэндээ хандсан уриалга гаргасан юм. Уриалгад "Ажилгүйдэл, ядуурлыг бууруулан арилгах, шударга хөдөлмөрийн үнэлэмжийг нэмэгдүүлэх, байгалийн баялгийг тэгш хуваарилах, хараат бус шүүхийг буй болгож шударга ёсыг тогтоох, хээл хахуулийг таслан зогсоох,төр засгийг хариуцлагажуулах, Монгол хүнийг төр засгийн хамгаалалтад авах зэрэг улс орны өмнө нэн тулгамдсан асуудлуудыг нухацтай, нээлттэй авч хэлэлцэв. Эдгээр асуудлыг нэн даруй цогцоор нь шийдвэрлэхгүй бол ард түмний амьдрал улам уруудан доройтох, улс орны тусгаар тогтнол сулрах, хамгийн гол нь Монгол хүн ирээдүйдээ үл итгэхийн харанхуй нүхэнд хөл алдан унахын аюул занал бодитойгоор нүүрлэнэ гэсэн дүгнэлтэд хүрлээ. Улс орон, ард түмнээ энэ хүнд байдлаас гаргах цорын ганц зөв гарц бол төр засгийн бүрэн эрхийг ард түмэндээ эгүүлэн өгөх, байгалийн баялгийг ард түмэндээ өгөх, залуучуудаа дээд боловсролтой болгон, нарийн мэргэжил эзэмшүүлэх зардлыг төрөөс олгодог болох, ахмадуудын эмчилгээ, эрүүл мэндийн үйлчилгээний зардлыг төр засгаас бүрэн хариуцдаг болох, залуу гэр бүлд орон сууц үнэгүй олгодог тогтолцоог бий болгох, шүүгч нарыг ард түмэн сонгосноор хараат бус, шударга шүүхийн тогтолцоог бий болгох, Ард түмний сонгосон Ерөнхийлөгч Засгийн газраа толгойлж, хариуцлагатай төр засагтай болох, Монгол хүний эрх, эрх чөлөөг ханган хамгаалдаг Хүний эрхийн үндэсний хороотой болох зэрэг цоо шинэ зохицуулалт бүхий Хүн төвтэй нийгмийг цогцлоон байгуулах зорилготой шинэ Дээд Үндсэн хуулийг ард түмний өргөн хэлэлцүүлгийн үндсэн дээр батлан хэрэгжүүлэх явдал мөн гэж өргөн уудам Монгол Улсынхаа нутаг дэвсгэрийн өнцөг булан бүрээс ард түмнийхээ итгэлийг тээж ирсэн МАХН-ын XXI зууны II Их чуулганы төлөөлөгчид бид үзэж байна. Энэхүү их үйл хэргийг хамтран бүтээхийг ард түмэн, улс орныхоо эрх ашгийг боддог байгууллага, хүн бүрт хандан уриалж байна” гэжээ.
Их Чуулганы төлөөлөгчдийн сэтгэгдлийг сонслоо.
Хэнтий аймгийн төлөөлөгч М.Нанжид: Н.ЭНХБАЯР ДАРГЫГ УЛИРААН СОНГОХ БИЧИГТЭЙ ИРСЭН
-Чуулган халуун дотно уур амьсгалтай боллоо. Чуулганы нээлт миний залуу үеийн санагдууллаа. Урьд нь намынхаа XIII хуралд төлөөлөгчөөр ирж байсан. Намаа ялалтад хүргэхэд орон нутагтаа уриалан манлайлж ажиллана. Их чуулганы төлөөлөгчид мөрийн хөтөлбөрөө хэлэлцэж баталлаа. Бид Мөрийн хөтөлбөртөө их, дээд сургууль, эмнэлгийн үйлчилгээг төлбөргүй болгохоор тусгасан нь биеллээ олох бүрэн үндэслэлтэй. Мянганы замыг МАХН анх эхлүүлж 21 аймгийг нийслэлтэй холбосныг олон нийт харж байна. Үүнтэй адил Жаргалын найман хот биелэгдэх бүрэн боломжтой. МАХН-ын даргад Н.Энхбаярыг улируулан сонгох талаар бичигтэй ирсэн.
Сэлэнгэ аймгийн төлөөлөгч М.Насанжаргал: МАХН-Д ЭХ ОРНОО АВРАХ ОЛОН САЙХАН ЗАЛУУС БИЙ
-МАХН-ын II Их чуулганд 40-өөд төлөөлөгч хүрэлцэн ирлээ. Намынхаа түүхэн арга хэмжээнд оролцож, залуу хүний хувьд бодлогын хэмжээний асуудлуудад байр сууриа илэрхийлж дуу хоолойгоо хүргэж байгаад баяртай байна. Чуулган өндөр хэмжээнд зохион байгуулагдаж байгаагаас МАХН бол улс төрийн гурван том хүчний нэг гэдэг нь харагдаж байна. Чуулганд оролцсон 1000 төлөөлөгчийн цаана оролцох хүсэлтэй хэдэн мянган гишүүн дэмжигчид бий. С.Ганбаатар даргад Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр санал өгсөн хэдэн мянган хүн бүгд ямар нэг байдлаар МАХН-ыг дэмжигчид шүү дээ. МАХН-д эх орноо аврах олон сайхан залуус бий. Тэр хэмжээгээр намын гишүүдийн сахилга хариуцлагыг чангатгаж, алдаа дутагдлыг нь дүрэм журмаар шийдвэрлээд явах нь зүйтэй.
Өвөрхангай аймгийн төлөөлөгч Ч.Цэнд: АРД ТҮМНИЙ ДУНД БОЛЖ БУЙ ҮЙЛ ЯВДАЛ, БОДИТ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫГ ХЭЛЭЛЦЭЖ БАЙГАА НЬ ҮР ДҮНТЭЙ
-Намынхаа II Их чуулганд Өвөрхангайн гишүүдээ төлөөлж ирлээ. Хэлэлцэж байгаа асуудлууд үр дүнтэй байна. Намын анхан шатны нэгжийн төлөөлөгчдөд үгээ хэлэх, байр сууриа илэрхийлэх боломжийг олгож байгаад сэтгэгдэл өндөр байна. Ард түмний дунд болж буй үйл явдал, бодит нөхцөл байдлыг хэлэлцэж байгаа нь үр дүнтэй байна. Удаан хугацаанд гишүүдийн дунд хэлэлцүүлэг хэлбэрээр явагдсан намын дүрэм, Мөрийн хөтөлбөрт өөрчлөлт орж эцэслэн баталлаа.
МАХН-ЫН ЕРӨНХИЙ НАРИЙН БИЧГИЙН ДАРГААР Б.ТУЛГА СОНГОГДЛОО
Их чуулган өндөрлөсний дараа шинээр бүрэлдсэн МАХН-ын Бага чуулганы гишүүд хуралдаж намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, намын дэд дарга нарыг сонгох сонгуульт ажлыг Бага чуулганы гишүүдийн дунд явуулжээ. Энэ үеэр МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар Б.Тулга сонгогдож, МАХН-ын дэд даргаар С.Ганбаатар, Ц.Оюунбаатар нар улиран сонгогдлоо.
Эх сурвалж: "Зууны мэдээ” сонин
