Х.МОНГОЛХАТАН
Өнөөдөр Ялалтын баярын өдөр. Агуу Эх орны дайны 70 жилийн ойд зориулан бэлэглэсэн "Ялалтад тэмүүлсэнморьд” хөшөөг энэ сарын 5-ны өдөр албан ёсоор Москва хотод нээжээ. Хөшөө байрлуулах Хүндэтгэлийн дэнж ньоросуудын бүх нийтээр хүндлэн дээдэлдэг ариун дагшин газар юм байна.
Дэлхийн II дайны үеэр Монголын ард түмэн Зөвлөлтийн улаан армид 500 мянга гаруй агт морь бэлэглэсэн бөгөөдзөвхөн 1943 онд гэхэд фронтод хөлөглөж байсан таван морь тутмын нэг нь монгол морьд байсан гэдэг. Одоогоосхоёр жилийн өмнө "Ялалтад тэмүүлсэн морьд” хэмээх энэхүү хөшөөг Монголын ард түмнээс бэлэглэж байсанбилээ. Энэ талаар хөшөөг бүтээсэн "Монгол глобал” компанийн Ерөнхий захирал Б.Ганбаяртай ярилцлаа.
-Таны санаачлан бүтээлгэсэн "Ялалтад тэмүүлсэн морьд” хөшөөг Москва хотноо хүндэтгэлийн дэнжидалбан ёсоор байрлуулжээ. Нээлтийн сонин сайхнаар ярилцлагаа эхлэе?
-Ялалтын баяр бол хуучин цагт Орос улсад амьдарч байсан, Оростой ах дүүгийн харилцаатай Монголын ардтүмний баяр юм. Одоо цагт энэ түүхийг хүмүүс их мартсан байна. Тиймээс би агуу ялалтын түүхийг хойчүеийнхэндээ сануулах, Орос Монголын ард түмний найрамдал ямагт эн тэргүүнд байх ёстойг ойлгуулах зорилгоагуулсан.
Одоогоос хоёр жил гаруйн өмнө ийм хөшөө барих хүсэл зорилго бүрдээд өөрөө мөнгө төгрөг санхүүгээ гаргаадуран барималч А.Очирболдоор урлуулж, БНХАУ-д үйлдвэрлүүлээд, нааш нь тээвэрлэж авчраад, Ялалтын 70 жилийн ойд Монголын бүх ард түмний өгч буй бэлэг хэмээгдэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж ОХУ-ынЕрөнхийлөгч В.В.Путинд гардуулж өгсөн түүхтэй.
Монголын ард түмэн Дэлхийн II дайны үед Зөвлөлтийн хамгийн ойрын холбоотон байсан, мөн Агуу түүхт Ялалтын 70 жилийн ойгоор хамгийн том хүндэтгэл үзүүлсэн улс гэдгээр тодорсон юм.
-Хөшөөний хэмжээ нэлээд том харагдсан. Эдэлгээний хугацаа нь хэр урт вэ?
-Энэ хөшөө бол цогц уран бүтээл. Уран барималч хүний нөр их хөдөлмөр орсон, их хол замыг туулж ирсэн юм. "Ялалтад тэмүүлсэн морьд” хөшөө маань 11 метр урт, 3 метр өргөн, 2.70 метр өндөртэй, 8 тонн жинтэй, 1000 жилийн баталгаатай хүрэл цутгамал бүтээл. Тэгэхээр дэлхийн II дайнд оролцсон монгол адуугаа энэ хөшөөндмянган жил мөнхөлж байгаа юм. Мөн энэ хөшөөг маань миний хүсч байсан газар байрлуулсанд тун их баяртайбайна.
Агуу түүхт Ялалтын 50 жилийн ойгоор Москва хотын захиргаа 140 га газарт Ялалтын түүх, дурсгалд зориуланхүндэтгэлийн хүрээлэн байгуулах шийдвэр гаргасан юм билээ. Энд Дэлхийн II дайнтай холбоотой бүх л зүйлсийгтавьсан байна лээ. Москва хотын Думын дэргэдэх Хөшөө, дурсгалын байгууламжийн комиссоос манай хөшөөгМосква хотын Хүндэтгэлийн дэнж /Поклонная гора/ дэх цэцэрлэгт хүрээлэнд байрлуулахаар шийдвэрлэсэн. Хөшөөний суурийн чулууг тавих ёслолыг арваннэгдүгээр сард зохион байгуулж, өнгөрсөн 5-нд гол хэсэгт нь монголхоёр морины маань хөшөөг байрлуулсан нь бахархалтай.
Энэ дашрамд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж, Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрынхан, Орос МонголынТөмөр замын удирдах газрынхан, Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд бүрэн эрхт Элчин сайд Б.Дэлгэрмааболон түүний баг хамт олонд маш том талархал дэвшүүлж, Ялалтын 72 жилийн ойн баярын мэнд хүргэе.
-Бэлэн хөшөө авч очоод тавиад болчих ажил биш байх. Хөшөөг суурилуулж, тохижуулах ажлын зардлыгхэрхэн зохицуулсан бэ?
-Тохижилтын ажлын зардал болох 250 мянган ам.долларыг ОХУ-ын Засгийн газар өөрсдөө шийдэж хийсэн юмбилээ. Сайхан тохижилт хийсэн газарт хөшөөгөө байрлууллаа. Хоёр морио эх орныхоо зүг харуулж тавьсан байналээ. Хэдийгээр дайны үед цаашаа явсан ч энх цагт эх нутаг руугаа зорьж байгааг харуулсан гэдгийг элчингийнхэнтайлбарласан.
Нээлтийн арга хэмжээ маш сайхан зохион байгуулагдсан, олон том зочид ирсэн. Монгол Улсын Гадаадхарилцааны сайд Ц.Мөнх-Оргил үг хэлсэн. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга Ц.Баярсайхан, Батланхамгаалах яамны төрийн нарийн бичгийн дарга хурандаа Х.Батбилэг, Монгол Улсын анхны ЕрөнхийлөгчП.Очирбат гуай нар оролцсон. Дараа нь элчин сайд Б.Дэлгэрмаа хүлээн авалт зохион байгуулж, дэлхийн II дайндоролцсон партизанууд, тэнд суугаа Монгол Улсын генералуудыг урьж сайхан дурсамж хөврүүлсэн арга хэмжээболсон. Бид энэ үйл явдлыг түүхийн бас нэгэн шинэ хуудсыг нээлээ гэж харж байна.
-Дэлхийн II дайны үеэр монголчуудын сайхан сэтгэлийн тусламж тэр дундаа монгол морьдын талаароросууд сайхан дурсамж домог ярьж байв уу?
-Үнэхээр дайны хүнд жилүүдэд Монголын ахан дүүс бидэнд халуун сэтгэлийн тусламжаа харамгүй үзүүлж байсан. Мөн 500 мянган агт морь Ялалтын үйл хэрэгт том үүрэг гүйцэтгэсэн талаар олон дурсамж түүх ярьж байна лээ. Тухайлбал, монгол морьд өөрсдөө өвс тэжээлээ олоод иддэг, унаж явсан шархадсан эзнээ орхидоггүй гээд олондавуу чанарыг биширч байдаг. Тэр дундаа олон том техникийн дунд, танкан дунд монгол морьд давхиж явсанбайна. Дайны дараа олзлогдсон герман цэрэг "Би дайны фронт дээр танкны өөдөөс давхиж яваа жижиг морийгбуудаж чадаагүй. Би танк унаад довтолж явахдаа морьтой хүнийг яаж буудаж унагах билээ гэж бодсон” гэж ярьсангэх мэтээр олон сайхан түүх дурсамж ярьж байсан.
Хөшөөн дээр "Дэлхийн II дайнд бидний хамгийн ойрын хамтрагч Монголын ард түмнээс хагас сая агт адуу өгчбайсан. Архитектур А.Очирболд. Монголын ард түмнээс Ялалтын 70 жилийн ойд зориулсан бэлэг” гэж бичсэнбайна лээ.
-Таныг ийм хөшөө хийлгэх санаа гарган, ажил хэрэг болгож байхад хүмүүс, компаниуд хэрхэн дэмжижбайв?
-Монголын ард түмний өмнөөс ийм бэлгийг орос ах нарт өгсөн гэдэгт хүн бүр баярладаг. Гэхдээ яг хөшөөнийсанхүүжилтэнд оролцох хүсэлтийг Орос, Монголын хамтарсан олон компанид гаргасан ч дэмжээгүй. Харин Орос, Монголын төмөр замын удирдах газар л 35 сая төгрөг хандивласан. Хөшөө 375 сая төгрөгийн өртөгөөр боссон.
Монголчууд маань одоо түүхийг мэдсэн байх, хөшөөг харсан байх. Москва хот ороод очих газартай боллоо. Дэлхийн II дайнд оролцсон монгол морьдынхоо хөшөөг очиж үзэхээр Москва явах шалтгаан нэмэгдэж байгаа юм. Би монгол адуугаа л хөшөөнд мөнхөлж үлдээх хүсэлтэй байсан. Дайны фронтод монгол адуу их бууг 6-8-аараачирдэг байсан юм билээ.
